Zelfvergeving bij bijzondere vormen van verlies

Een artikel over zelfvergeving (deel 2)

Niet alle rouw is hetzelfde. We zeggen het vaak dat iedere rouw uniek is, maar er zijn bepaalde types verlies die extra uitdagingen met zich meebrengen als het gaat om zelfvergeving. De vrouw die haar baby verliest tijdens de zwangerschap, de zoon wiens vader door zelfdoding stierf, de dochter die jaren voor haar moeder met Alzheimer zorgde - zij worstelen allemaal met specifieke vormen van schuld en zelfverwijt die om aandacht vragen.

Dit is het vervolg op het artikel van 1 juni: “Ik vergeef mij”.

Perinataal verlies: Als dromen sterven voor ze geboren worden

"Het is mijn lichaam dat faalde." Deze gedachte achtervolgt veel vrouwen na een miskraam, doodgeboorte of het overlijden van hun baby kort na de geboorte. In een grootschalig onderzoek onder 440 vrouwen met perinataal verlies kwam een pijnlijk patroon naar voren: hoe minder zelfvergeving, hoe intenser de rouwklachten.

De specifieke schuldgevoelens

Bij perinataal verlies speelt een web van zelfbeschuldigingen:

• "Had ik beter voor mezelf moeten zorgen tijdens de zwangerschap?"

• "Is het door die ene keer stress/alcohol/verkeerd eten gekomen?"

• "Waarom kan mijn lichaam niet wat andere vrouwen wel kunnen?"

• "Had ik eerder naar het ziekenhuis moeten gaan?"

Het onderzoek van Inta Lākute toont aan dat vooral de ervaren band met de baby het verschil maakt. Vrouwen die al een sterke band voelden - door echo's, bewegingen voelen, de babykamer inrichten - hadden meer moeite met zelfvergeving. Hun schuldgevoel was intenser: zij voelden dat ze hun baby, die ze al kenden en liefhadden, hadden teleurgesteld.

De weg naar zelfmededogen

Wat helpt deze moeders? Het onderzoek wijst op een aantal specifieke factoren:

Medische uitleg: Veel vrouwen geven zichzelf onterecht de schuld voor wat medisch gezien onvermijdelijk was. Artsen die de tijd nemen om uit te leggen dat chromosoomafwijkingen, navelstrengcomplicaties of andere oorzaken niets met het gedrag van de moeder te maken hebben, helpen het zelfverwijt te verminderen.

Tijd en rituelen: Vrouwen die hun overleden baby mochten vasthouden, een afscheidsritueel hielden of op andere manieren de realiteit van hun verlies erkend zagen, ontwikkelden meer zelfvergeving. Hun moederschap werd erkend, ook al was het kort.

De kracht van lotgenoten: Deelname aan specifieke rouwgroepen voor perinataal verlies blijkt zeer effectief. Het horen dat andere vrouwen dezelfde irrationele schuldgevoelens hebben, normaliseert de ervaring.

Verlies door suïcide: De ondraaglijke vraag van het 'waarom'

"Had ik de signalen moeten zien?" Deze vraag kwelt nabestaanden na zelfdoding vaak jarenlang. Het onderzoek van Yossi Levi-Belz onder 309 nabestaanden laat zien hoe verwoestend het gebrek aan zelfvergeving kan zijn: nabestaanden met lage zelfvergeving hadden niet alleen meer depressieve klachten, maar ontwikkelden ook vaker zelf suïcidale gedachten.

Het unieke van suïciderouw

Nabestaanden na zelfdoding kampen met specifieke uitdagingen:

• Het gevoel gefaald te hebben in het redden van hun geliefde

• Woede over de 'keuze' van de overledene, gevolgd door schuld over die woede

• De marteling van het reconstrueren: "Als ik toen... had hij dan nog geleefd?"

• Schaamte en stigma die open rouw bemoeilijken

Een deelnemer aan het onderzoek verwoordde het zo: "Ik blijf maar denken: hij belde me die ochtend nog. Had ik iets in zijn stem moeten horen? Had ik moeten weten dat het een afscheid was?"

Doorbreken van de spiraal

Het onderzoek toont dat zelfvergeving letterlijk levensreddend kan zijn. Maar hoe bereik je dat bij zo'n complex verlies?

Accepteer de grenzen van je invloed: Therapeuten benadrukken dat suïcide zelden één oorzaak heeft. Het is meestal het resultaat van een complexe mix van factoren, waarvan veel buiten jouw controle lagen.

Herdefinieer je rol: In plaats van jezelf te zien als degene die faalde in het redden, kun je jezelf zien als iemand die liefhad en zijn best deed binnen de mogelijkheden die er waren.

Zoek gespecialiseerde hulp: Het onderzoek toont dat algemene rouwtherapie minder effectief is dan therapie specifiek gericht op suïciderouw. Deze therapeuten kennen de unieke dynamiek en kunnen gerichter helpen bij het ontwikkelen van zelfvergeving.

Alzheimer-mantelzorgers: Schuldig over opluchting

"Ik was opgelucht toen ze stierf. Wat voor dochter denkt dat?" Deze bekentenis zie werd uitgesproken in een steungroep, raakt de kern van waar veel Alzheimer-mantelzorgers mee worstelen. Het onderzoek van George Jacinto onderzocht 133 mantelzorgers en ontdekte dat zelfvergeving de belangrijkste factor was in gezonde rouwverwerking - belangrijker zelfs dan sociale steun of religie.

De dubbele last

Mantelzorgers van mensen met dementie dragen vaak jarenlang een dubbele last:

• Rouw om het langzame 'verdwijnen' van hun geliefde

• Schuldgevoel over momenten van ongeduld, frustratie of woede

• Schuld over de opluchting als het voorbij is

• Zelfverwijt over keuzes (thuiszorg vs verpleeghuis, medische beslissingen)

Het onderzoek laat zien dat vooral de 'verboden' gevoelens - opluchting, bevrijding, zelfs blijdschap - tot intense schuldgevoelens leiden. Een zoon vertelde: "Ik heb tien jaar voor mijn vader gezorgd. Maar het enige wat ik voel sinds zijn dood is schuld over die keer dat ik tegen hem schreeuwde."

Integreren van de hele ervaring

Wat helpt deze mantelzorgers bij het ontwikkelen van zelfvergeving?

Erken de volledigheid van je zorg: Therapeuten moedigen mantelzorgers aan om niet alleen de 'mislukkingen' te zien, maar ook de talloze momenten van liefde, geduld en toewijding.

Begrijp de ziekte: Hoe beter mantelzorgers begrijpen dat frustratie een normale reactie is op de ziekte (niet op de persoon), hoe meer zelfvergeving ze kunnen ontwikkelen.

Geef ruimte aan complexe gevoelens: Opluchting na jaren van zware zorg is menselijk en begrijpelijk. Het betekent niet dat je niet van de persoon hield.

Universele lessen voor specifieke rouw

Hoewel elk type verlies zijn eigen uitdagingen kent, komen uit de onderzoeken een paar universele principes naar voren:

1. Zelfvergeving is geen luxe maar noodzaak: Bij alle onderzochte groepen was zelfvergeving de sterkste voorspeller van gezonde rouwverwerking.

2. Tijd alleen heelt niet: Zonder actief werken aan zelfvergeving kunnen schuldgevoelens jarenlang blijven knagen.

3. Gespecialiseerde hulp werkt: Therapeuten die bekend zijn met het specifieke type verlies zijn effectiever in het begeleiden naar zelfvergeving.

4. Lotgenotencontact is goud waard: Het delen van 'verboden' gevoelens met mensen die hetzelfde meemaakten, normaliseert de ervaring.

5. Zelfvergeving is een proces: Het is geen eindpunt maar een dagelijkse oefening in mild zijn voor jezelf.

Tot slot: De moed om mild te zijn

Of je nu worstelt met het verlies van je ongeboren kind, de zelfdoding van een geliefde, of de lange aftakeling door dementie - de weg naar zelfvergeving vraagt moed. De moed om te erkennen dat je mens bent, dat je grenzen hebt en de moed om mild te zijn naar jezelf terwijl je systeem schreeuwt om zelfverwijt.

Maar de onderzoeken zijn duidelijk: als je moedig durft te zijn, dan loont dat. Zelfvergeving opent deuren die door zelfverwijt gesloten worden gehouden. Het geeft ruimte om weer te ademen, te leven, en de liefde voor de overledene te voelen zonder de pijn van schuldgevoel.

Jouw specifieke verlies verdient specifieke zorg. Zoek hulp die aansluit bij wat jij hebt meegemaakt. Praat met mensen die het begrijpen. En wees geduldig met jezelf - zelfvergeving na zo'n ingrijpend verlies is misschien wel het moedigste wat je kunt doen.

---

Lees ook:

---

Bronnenlijst

Boelen, P. A., & Smid, G. E. (2017). The Traumatic Grief Inventory Self-Report Version (TGI-SR): Introduction and preliminary psychometric evaluation. Journal of Loss and Trauma, 22(3), 196-212.

Enright, R. D. (2001). Forgiveness is a choice: A step-by-step process for resolving anger and restoring hope. American Psychological Association.

Jacinto, G. A. (2010). The self-forgiveness process of caregivers after the death of care-receivers diagnosed with Alzheimer's disease. Journal of Social Service Research, 36(1), 24-36. https://doi.org/10.1080/01488370903333538

Lākute, I., & Upmane, A. (2022). Piedošana un sēru izpausmes sievietēm pēc perinatālā zaudējuma [Forgiveness and grief symptoms in women after perinatal loss]. Baltic Journal of Psychology, 23, 63-83. https://doi.org/10.22364/bjp.23.04

Levi-Belz, Y., & Gilo, T. (2020). Emotional distress among suicide survivors: The moderating role of self-forgiveness. Frontiers in Psychiatry, 11, 341. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.00341

Tadros, E., Presley, S., & Ramadan, A. (2024). Dear John: Letter writing as a narrative therapy intervention. Trends in Psychology. https://doi.org/10.1007/s43076-024-00413-z

Thompson, L. Y., & Snyder, C. R. (2003). Measuring forgiveness. In S. J. Lopez & C. R. Snyder (Eds.), Positive psychological assessment: A handbook of models and measures (pp. 301-312). American Psychological Association.

Záhorcová, L., Halama, P., & Enright, R. D. (2019). Forgiveness as a factor of adjustment in bereaved parents. Journal of Loss and Trauma, 25(1), 18-33. https://doi.org/10.1080/15325024.2019.1664786